Veel reizigers die door Sumbawa reizen zien het eiland vooral door de ramen van een lange-afstandsbus. Onbegrijpelijk, want het bergachtige Sumbawa is een schitterend eiland met mooie stranden, traditionele dorpen, een indrukwekkend binnenland, vriendelijke inwoners en de beste surfspots van het land. Hoewel het steeds bekender wordt, staat toerisme hier nog in kinderschoenen. Als je een authentiek en vooral ongerept eiland wil zien is dit eiland the place to be!

Onze ervaring op Sumbawa

In 2008 vertrokken we voor de eerste keer naar Sumbawa om hier 5 weken lang de beste golven ter wereld te bedwingen. Dit magische eiland was onze eerste kennismaking met Azië. Een jaar later vertrokken we voor een half jaar naar Azië.

Sumbawa heeft gezorgd voor onze passie voor reizen. Ik weet nog goed dat we hier aankwamen. Geen idee wat ons te wachten stond kwamen we terecht in een soort paradijs vol met vulkanen, terrasvormige rijstvelden, droge vlaktes en beschutte baaien met ongerepte stranden.

Sumbawa is THE place to be voor wie wil surfen in Indonesië

Het eiland is internationaal bekend door de geweldige surfspots hier. Het eiland wordt beschouwd als een van de beste plekken ter wereld om te surfen. Lakey Peak in het zuidoosten, is uitgegroeid tot Sumbawa’s beste spot en is het hele jaar door een surf magneet, maar dit eiland heeft zo veel meer te bieden dan alleen goede golven.

Geen surfer?

Als je niet zo’n surffanaat bent kun je bijvoorbeeld het binnenland intrekken, de verlaten stranden verkennen, lokale dorpjes bezoeken of hiken in de bergen. Dit is, als je het ons vraagt, een van de drie mooiste eilanden in Indonesië. Daarom delen we graag onze tips!

Sumbawa
De stranden van Sumbawa zijn prachtig
Locals in Indonesie
Smile

Surfen op Sumbawa

Vergeet Bali, als je wil surfen moet je hier zijn. Dit eiland is hét surfersparadijs van Indonesië. Alle mensen die al een beetje kunnen surfen en de echte pro’s komen hier heen om de golven te bedwingen. Het is een van de beste surflocaties ter wereld.

De beste 6 surfspots

Lakey Peak is zonder twijfel de beste plek om te surfen. Er komen hier allerlei surfers vanuit de hele wereld, van beginners tot professionals. Lakey Peak ligt bij het plaatsen Hu’u waar het het hele jaar bruist van surfers en toeristen.

Hoewel het westen van Sumbawa ook surfspots heeft reizen de meeste surfers meteen af richting Hu’u. Er zijn uiteraard nog meer plekken.

#1 Lakey Peak

Lake Peak a.k.a ‘The Machine’ is een uitdagende over het algemeen left handers. De golfven zijn tussen de 2 en 4 meter, maar kunnen ook makkelijk groter zijn. Je kunt hier surfen op alle getijden. De middag is optimaal.

Het rif is zacht, maar heeft een paar scherpe randen. Je kunt gewoon het water in lopen en paddelen richting de golven. Boots zijn nodig hier.

TIP ♥ – wij sliepen in het Aman Gati Hotel. Vanaf dit hotel loop je zo het strand op om te surfen.

#2 Lakey Pike

Ligt links van Lakey Peak en is een populaire golf, ook onder de body boarders. Deze spot is voor de iets meer gevorderde surfers.

#3 Cobblestones

Cobblestones is een super leuke left- en right hander. Dit is een makkelijkere spot om te surfen dan de hierboven genoemde spots. Cobblestones is de verste gelegen spot van Hu’u, maar zeker de moeite waard.

#4 Nungas

Ook niet voor de beginners. Nungas is een grote lefthander op zo’n 5 minuten lopen van Lake Peak. Voordeel van deze spot is dat golven lang door komen en pas laat breken. Nungas is een pittige spot met sterke stroming dus let wel goed op.

#5 Periscopes

Dit is een righthander op 15 minuten lopen van Lake Peak. Surf hier alleen bij mid tot high tide. De golven zijn iets kleineer dan bij Lakey Peak. Ook hier zijn boots een grote aanrader.

#6 Nangadoro

Nangadoro is te bereiken met de brommer. Het is een iets minder bekende plek, maar wel goed omdat het hier wat rustiger is. Een andere plek is Machi Point vanwege het prachtige landschap. Golven breken over het algemeen vrij laat.

Surfen in Sumbawa

Lakey Peak
Lakey Peak bij laag water

Beste tijd om te surfen

Er zijn grote golven het hele jaar door, maar het surfseizoen loopt van mei tot en met augustus. De wind trekt aan van september tot en met oktober, wat Sumbawa ook geschikt maat voor Kitesurfers.

Ook in de ochtend- en middagsessies worden de surfers niet teleurgesteld. Van november tot  en met april zijn er nog steeds golven, maar minder dan in het piekseizoen.

TIP ♥ – je kunt ook op Surf Camp richting Sumbawa om te leren surfen. Als je hier kunt surfen kun je overal ter wereld surfen. Een 7-daags kamp kost zo’n US$1.000 p.p. Check Nomad Surfers voor meer info.

Surfboard en scooter huren

Het openbaar vervoer op Sumbawa is niet best. In ieder geval niet toen wij er waren. De makkelijkste manier om rond te rijden is een scooter huren of achterop springen bij een local met een scooter.

Een scooter huren kost je tussen de 50.000 en 80.000 IDR per dag. Scooters kun je bij je accommodatie huren.

Een surfboard kun je vaak huren bij je accommodatie omdat alle accommodatie in deze regio gericht is op surfen. Een board huren kost zo’n 50.000 IDR per dag.

TIP ♥ – check Joey Barrel’s Board Shop om een board (en andere spullen) te huren.

9x doen op Sumbawa (behalve surfen)

Dit eiland wordt nog vaak overgeslagen door de international reiswereld. Dat betekent wel dat je in een compleet andere wereld terecht komt. Het is veel minder ontwikkeld, meestal erg droog, veel armer, maar wel veel authentieker dan de bekendere eilanden in Indonesië.

De laatste jaren trekken steeds meer reizigers naar dit ongerepte paradijs. En niet alleen om te surfen.

#1 Beklim de Gunung Tambora

In 1815 barstte de Gunung Tambora uit met een kracht die vergelijkbaar is met een aantal waterstofbommen. Deze uitbarsting was zo groot dat 1816 als ‘het jaar zonder zomer’ de boeken in ging.

De uitbarsting had grote gevolgen voor het klimaat wereldwijd. De Gunung Tambora ligt op het noordelijke schiereiland van Sumbawa.

Als je op de top bent (alleen voor geoefende klimmers) heb je op een heldere dag een spectaculair uitzicht bij een gigantische krater. De klim begint bij Calabai, een klein stadje aan de kust. Nogmaals, deze klim is niet voor beginners. Het is echt een pittige tocht.

TIP ♥ – je kunt een 2-daagse hike boeken (2D/1N) voor 3.000.000 p.p. Hoe meer er mee gaan hoe goedkoper het wordt.

Tambora vulkaan
Uitzicht vanaf de Tambora vulkaan
Landschap Sumbawa
Het omringende landschap

#2 Ga naar Pulau Moyo

Pulau Moyo is een groot eiland bij het noorden van Sumbawa. Twee derde van dit eiland is een beschermd natuurreservaat waar wilde dieren leven. Het is vooral bekend vanwege de duizenden herten die hier elk jaar de oversteek maken naar het vaste land om te paren.

Pulau Moyo is ook bekend vanwege het glasheldere water en de mooiste koraalriffen van Indonesië. Het is ideaal voor snorkelaars en duikers, met een wit zandstrand tegenover het eiland in Tanjung Manis.

In de hoofdstad, Sumbawa Besar, kun je georganiseerde tours regelen naar Moyo.

TIP ♥ – Pulau Moyo is bereikbaar met een speedboot vanaf Ai Bari. Een speedboot kost 3.700.000 IDR (30 minuten). Een slow boat kost tussen de 800.000 en 1.500.000 IDR en doet er 2 uur over. Je kan ook met een vissersboot mee, dit is iets leuker en goedkoper; rond de 70.000 IDR.

Pulau Moyo
De kust van Pulau Moyo

#3 Ga naar Bima

Bima is een stad in het oosten van Sumbawa. Hier worden de traditionele pencak silat vechtsporten gehouden. Dit gebeurd rond het Sultanspaleis. Bima is de belangrijkste stad in deze regio en prima uitvalsbasis voor een bezoek aan verschillende traditionele dorpen in de heuvels ten oosten van Bima.

Vrouwen lopen hier nog steeds in traditionele kleding. De Donggo mensen houden zich aan een traditionele animistische religie.

Iets meer nar het oosten heb je de stranden en eilanden rond Sape, het stadje waar de boot naar Flores vertrekt. De meer avontuurlijke reizigers (of degenen met voldoende tijd) kunnen een reeks dagtrips maken vanuit Bima, met een  het noorden van Sumbawa in het bijzonder.

#4 Ontdek de prachtige rijstvelden

We kennen allemaal de rijstvelden van Bali, die van Sapa en zelfs die in Banaue zijn bekend. Nadeel; heel veel toeristen. De rijstvelden in Sumbawa blijven een groot geheim en ook hier geldt, andere toeristen zie je bijna niet.

We reden met een scooter door de rijstvelden en kregen het ene na het andere indrukwekkende landschap voorgeschoteld. Waaronder mooie rijstvelden.

Huur een scooter

Het leukste is om een brommer te huren en duur het landscap te cruisen. Of je nu rijstvelden tegen komt of niet maakt niet zo veel uit, het landschap is hier namelijk altijd schitterend. De mooiste rijstvelden vind je in het noorden rondom de stad Bima.

Een scooter huren kost zo’n 50.000 tot 70.000 IDR per dag.

Brommerrijden Lombok

Sumbawa
De felgroene rijstvelden zijn indrukwekkend

#5 Verken Poto Tano; de toegangspoort tot Sumbawa

Poto Tano is een van de belangrijkste toeristische plekken in Sumbawa. En dat nog steeds niet echt toeristisch.  Het is ook de toegangspoort naar Sumbawa, omdat je hier de ferry kunt nemen naar Lombok (of andersom).

Hoewel het een havenstad is, is Poto Tano een van de leukste havensteden in Indonesië.

Het stadje wordt omringd door groene heuvels en prachtig helder water. Tussendoor de mooie zandstranden door vind je hier ook regenwouden en op een heldere dag kun je zelfs Gunung Rinjani op Lombok zien liggen.

TIP ♥ – ferries tussen Poto Tano en Lombok (Labuan) varen 24 uur per dag. De trip duurt 1,5 uur en kost 12.800 IDR p.p. Een dagtrip Lombok – of dagtrip Sumbawa als je op Lombok bent – is dus zo gek nog niet.

#6 Ontdek de vele watervallen

Sumbawa is bezaaid met indrukwekkende watervallen. De een nog mooier dan de ander. De twee bekendste watervallen zijn de Jereweh Waterfall en de Mata Jitu Waterfall.

Jereweh Waterfall

Deze waterval wordt ook wel eens aangeduid als de Ai Koa waterval of Janup waterval. Het water komt in een trappenformatie naar beneden. De Jereweh waterval ligt buiten het stadje Taliwang, dat de hoofdstad is can West Sumbawa.

Het is een een must-visit als je in de buurt bent.

Mata Jitu Waterfall

Op Moyo Island ligt de Mata Jitu waterval die je eerder zal horen voordat je hem ziet. Om hier te komen, moet je door het bos lopen. De waterval is verdeeld over in vier delen en er zijn zeven pools waar je kunt zwemmen. Wel zo lekker na een wandeling door het bos in 30 graden.

#7 Boek een trip naar Kanawa Island

Kanawa Island is een klein eiland in het westen van Sumbawa. Het heeft een oogstrelend mooi landschap met brede witte zandstranden en graslandschappen. De stranden behoren tot de mooiste van Indonesië.

Het lijkt een beetje op de eilanden die je tijdens de boottocht van Lombok naar Flores ziet. Kanawa Island is onbewoond, het heeft zelfs geen elektriciteit.

Het eiland is perfect voor snorkelaars met kristalhelder water en veel soorten zeedieren, zoals zeesterren, zeepaardjes, krabben en verschillende soorten. Als je hier wil snorkelen, is het raadzaam om hun eigen spullen mee te nemen, want ze verhuren het niet op Kanawa Island.

Helaas is Kanawa niet meer zo ongerept en is het een bekende stopplek voor veel duikers en dagjesmensen.

Kanawa Island
Het eiland Kanawa

#8 Bezoek Gili Paserang

Iedereen kent de Gili eilanden bij Bali, maar ook Sumbawa heeft een echte Gili. Dit eilandje heet Gili Paserang en je vindt het vlak voor de kust bij Poto Tano. Het is een van de meest geliefde plekken in Sumbawa.

Voor zowel locals als voor reizigers. Het is vaak een van de eerste dingen die reizigers bezoeken.

Zodra je hier met de boot aan komt, zie je de witte zandstranden van dit mini eilandje. Je kunt ook op het eiland kamperen, zolang je je eigen kampeeruitrusting mee neemt.

Net als op veel delen van Sumbawa draait het hier vooral om snorkelen. Het eilandje is omringd door kristalhelder water en kleurrijk koraal.

TIP ♥ – als je hier gaat kamperen slaap je onder een oogverblindend mooie sterrenhemel.

#9 Ga hiken in het binnenland

Sumbawa is bekend om de grote, groene bergen over het hele eiland. Het binnenland is echt heel erg indrukwekkend. Je hebt mooie kliffen en rotsformaties, waar je veel kunt wandelen.

Het mooiste van hiken in Sumbawa is dat je bijna niemand tegen komt, op een verdwaalde local na. Dit geeft je echt een gevoel van vrijheid.

Sumbawa
Het binnenland van Sumbawa
Tambora vulkaan
Het landschap van de Tambora vulkaan

De 5 mooiste stranden

Als je naar Sumbawa gaat is het handig om te weten wat de beste reistijd Sumbawa is. Op Sumbawa kun je prachtige wandelingen maken in het binnenland en verlaten stukjes strand verkennen en het is zonde als je dan de hele dag regen hebt.

De beste maanden om hier te reizen zijn de maanden juni tot en met oktober. In deze maanden valt de minst regen en zijn de temperaturen aangenaam.

1. Sili en Maci Beach

Dit zijn bekende surfstranden. Beide deze stranden kunnen worden bereikt vanaf Sumbawa Besar. Het is ongeveer 6 uur rijden want de stranden liggen in de omgeving van Bima (1 uur met de scooter).

Deze twee stranden zijn ook internationaal bekend wan er worden regelmatig internationale surf wedstrijden gehouden.

2. Ai Manis Beach

De strand ligt op Moyo eiland. Het strand bestaat uit wit zand en onderwater landschap met kleurrijke koraalriffen en tropische vis. Het is heen klein sfeervol strand met een tropische bos om de hoek. Ai Manis ideaal om te kamperen, snorkelen, enzovoort.

Je hebt hier ook mooie zonsondergangen.

3. Tropica Beach

Tropica Beach voldoet aan alle eisen van een tropisch strand. Dit strand ligt bij het dorp Sekongkang Bawah in het westen van Sumbawa. Het strand is uniek. Aan de rand zijn de golven leuk om te surfen, maar je kunt er ook gewoon zwemmen.

In het midden zijn de golven groot waardoor er veel buitenlandse toeristen komen om te surfen.

TIP ♥ – de beste tijd om Tropica Beach te bezoeken net voor zonsondergang. De hemel kleur hier helemaal oranje! Super mooi.

Stranden Indonesie

stranden Sumbawa
De meeste stranden heb je voor jezelf

4. Benete Beach

Dit strand ligt in het westen van het eiland. Dit deel van Sumbawa staat bekend om de mooie stranden en het vele mooie wat je hier onder water vindt. Een van de beste plekken om visgerechten te proeven is op het strand van Benete.

Het is niet het mooiste strand, maar wel een leuke.

5. Maluk Beach

Dit strand heeft goede golven, waardoor veel toeristen alleen hier komen om te surfen. Op het strand vind je dan ook meer buitenlandse toeristen dan locals.

Om te genieten van de schoonheid van Maluk Beach en om de vele surfers te spotten, kun je naar het dorp Maluk. De golven hebben gemiddelde hoogte van 2 meter, dus weet waar je aan begint als je je het water in gaat.

Onze route Sumbawa

Wij zijn twee keer op Sumbawa geweest. De eerste keer kwamen we hier echt om te surfen. Dat avontuur is zelfs de reden geweest om Reis-Expert te beginnen. De tweede keer op Sumbawa kwamen we uit Flores, om via Sumbawa, terug te reizen naar Lombok.

Als je over dit eiland wil reizen hou er dan rekening mee dat het een gigantisch eiland is. Busreizen zijn serieuze zaken hier, want je zit zomaar 16 uur in de bus om van A naar B te komen.

De eerste keer zijn wij alleen in Lakey Peak geweest om hier te surfen.

De tweede keer reisden we met de bus van oost naar west. Dit was grofweg onze route door Sumbawa.

Labuan Bajo naar Bima

We reisden eerst van Labuan Bajo (Flores) naar Sape aan de oostkust. Vanuit Sape zijn we met de bus naar Bima gegaan, de hoofdstad van het eiland. Je moet in Sape écht rondvragen waar en wanneer bussen gaan, want er is 0 informatie te vinden.

Sape
Busstation van Sape

Bima naar Lakey Peak

We dachten: ‘als we er toch zijn, kunnen we nog wel een beetje surfen’. We besloten daarom naar Lakey Peak te reizen. Dit hebben we niet met de bus gedaan, maar met een huurauto met chauffeur.

Het is maar 3 uur rijden, maar wij hebben er 3 dagen over gedaan omdat we meerdere bezienswaardigheden hebben bezocht onderweg.

TIP ♥ – een auto met chauffeur kun je regelen bij het busstation van Bima. Reken op een grote chaos en veel opdringerige mensen 🙂

Lakey Peak naar Pernang

Van Lakey Peak zijn we naar Pernang gegaan. Wederom met onze eigen chauffeur. Dit is minimaal 10 uur rijden, daarom besloten wij het in 3 dagen te doen. Dat is een stuk relaxter en daarnaast kun je onderweg veel meer zien.

Vanaf Pernang hebben we de ferry gepakt naar Lombok.

Bus Indonesie
De ‘bus’ naar Bima
Jungle Sumbawa
Onderweg door het binnenland

Beste reistijd Sumbawa

Als je naar Sumbawa gaat is het handig om te weten wat de beste reistijd Sumbawa is. Op Sumbawa kun je prachtige wandelingen maken in het binnenland en verlaten stukjes strand verkennen en het is zonde als je dan de hele dag regen hebt.

De beste maanden om hier te reizen zijn de maanden juni tot en met oktober. In deze maanden valt de minst regen en zijn de temperaturen aangenaam.

Als je komt voor het surfen kun je het beste komen tussen juni en augustus. In deze maanden heb je kans op de beste golven.

Hoe kom je er?

De makkelijkste manier om hier te komen is met de boot. De meeste reizigers komen vanuit Lombok, of vanuit Flores als je ‘andersom’ reist.

Met de boot vanaf Lombok

Vanaf Lombok vertrekt de boot vanaf Labuhan richting Poto Tano. De boot doet er ongeveer 2 uur over en een ticket kost 19.000 IDR p.p.. Kom je met een scooter dan betaal je 55.000 IDR, een auto kost 466.000 IDR.

Met de boot vanaf Flores

Vanaf Flores vertrekt de boot uit Labuan Bajo. Die vaart naar de stad Sape op Sulawesi. De boot vaart maar 2x per dag en het kost 60.000 IDR. Deze boot staat echter niet bekend om de goede veiligheid dus check het van tevoren.

Met het vliegtuig

Sumbawa heeft ook een vliegveld in Poto Tano. Vluchten zijn vrij goedkoop. Je vliegt bijvoorbeeld voor €35 van Bali naar Sumbawa (enkeltje). Als je niet op Lombok zit kun je daarom het beste naar Sumbawa vliegen. Dit is vaak sneller en goedkoper dan de boot.

Locatie

8 gedachten over “Sumbawa”

  1. Hoi, wij gaan komende zomer 5 weken naar Indonesie en willen naast de al bekende eilanden voor ons Bali en Lombok een nieuw authentiek eiland erbij pakken. We overwegen nu Sumbawa of Sumba. Sumbawa lijkt praktischer omdat het naast Lombok ligt en we hiermee vliegkosten voor 4 personen besparen maar jullie verslag over Sumba spreekt ons ook aan! Welk eiland zou je ons aanraden met 2 kinderen van 10 en 12 jaar? We zijn zelf al meerdere malen in Indonesie geweest en al veel zelf gereisd in Bali, Lombok, Sumatra, Java, Flores en Sulawesi. De kinderen hebben Bali en Lombok ook al tweemaal mogen ervaren. Dus een nieuw avontuur lijkt ons leuk!

    1. Hi Femke,

      dank voor je reactie. Persoonlijk vond ik Sumbawa fantastisch en is inderdaad erg praktisch. Maar als je het Ties vraagt, zal hij voor Sumba gaan 🙂
      Het is dus voor ons lastig om te bepalen welk eiland beter of leuker zou zijn. Ik denk dat er in deze geen foute keuze is. Beide eilanden zijn geweldig, hoewel Sumbawa wel echt een surfeiland is en Sumba misschien iets authentieker is.
      Ik hoop dat je hier iets aan hebt.

      happy travels,
      Sjoerd

  2. Beste Ties,
    Allereerst mijn complimenten over de site en jouw bijdragen!
    Ook ik ben een fan van Indonesie en voormalig reisleider. Een opmerking mbt Kanawa eiland en omgeving Labuan Bajo. Helaas heeft Kanawa en de regio van Labuan Bajo zich onherkenbaar ontwikkeld. Er is nog maar weinig over van de sfeer en authenticiteit van 10 jaar geleden. In mijn ogen is deze toeristische ontwikkeling het schoolvoorbeeld van hoe het NIET moet. Vooral met pijn in mijn hart omdat de kwetsbare onderwaterwereld kapot wordt gedoken door onervaren en onverantwoordelijke duikers.

    1. Hi Annemiek,

      Thanks voor de complimenten! Leuk om te horen dat andere fanatieke reizigers er ook iets aan hebben 😉
      Jammer om te horen dat Kanawa zich zo heeft ontwikkeld. Van Labuan Bajo had ik het wel een beetje verwacht. Dat zag ik wel aankomen toen ik er voor het laatst was. Helaas gebeurd dit wel vaker met dit soort plekken. Net mijn ervaringen gedeeld over Tulum (niet best 😉 ) en zo zijn er nog wel wat plekken.

      Ik ga het gelijk aanpassen. Bedankt voor de feedback!

      Happy travels,
      Ties

  3. Hi,

    Wij willen van Bali, naar Lombok naar Sumbawa in 4/4,5 week.. Vanaf Sumbawa willen we naar Thailand vliegen. Wat is handig voor de reis in Sumbawa? Vanuit lombok begin je in west en willen we afreizen naar Bima. Vanaf Bima is het zeker alleen mogelijk om weer terug naar lombok te gaan?

    1. Hoi Kiki,

      dat hoeft niet per se. Je kunt ook naar Flores reizen en vanaf door oversteken naar Sumbawa. Daar reis je met de bus het hele eiland over en neem je vervolgens de boot naar Lombok. Er zijn gelukkig meer manieren om op Sumbawa te reizen 🙂 De makkelijkste manier is de bus. Wij zijn zelf 1x met de boot/bus van Flores naar Lombok gereisd en 1x gevlogen vanaf Bali.

      Veel plezier alvast!

      Groeten,
      Ties

  4. Goedemorgen,
    Is het mogelijk om met de scooter van west naar oost sumbawa te reizen en zo ja, hoeveel tijd moet je daar minimaal voor rekenen? En ook weer terug.
    Het doel is om vanaf oost Sumbawa naar Komodo te gaan.
    Het is dan ook niet de bedoeling om echt in alle rust van west naar oost te reizen, maar ook niet in 1x door jagen.
    Mvrgr.

    1. Hoi Lucy,

      alles kan, of het handig is, is een tweede 🙂 Met de auto moet je rekenen op minimaal 12 uur van oost naar west (of andersom). Met de scooter zal dat nog iets langer duren. Ik zou rekenen op zeker 2 dagen omdat je het in 1 dag waarschijnlijk niet gaan halen. Daarnaast is het nog een verschil of je een eigen scooter hebt of een huurscooter. Want deze zal je dan voor meerdere dagen moeten huren. Persoonlijk zou ik de bus nemen. Dat is goedkoper en makkelijker 🙂

      Groeten,
      Ties

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Scroll naar boven